Το Σύμπαν της Τέχνης: "Ο Άγγελος της Αστυπάλαιας"!

κολάζ του Ελύτη με τίτλο "Ο Άγγελος της Αστυπάλαιας" (1966)

Ο Ευγένιος Αρανίτσης σε κείμενό του για τα κολάζ του Ελύτη γράφει για τον "Άγγελο της Αστυπάλαιας":

“Εκείνο που με μπερδεύει ευχάριστα. Εκείνο που ανοίγει κάτω απ' το βάρος της ματιάς μια παγίδα, κάνοντάς την να σκοντάφτει, να στριφογυρίζει και να παλινδρομεί, είναι μια ευθυγράμμιση, ένας ψευτο-παραλληλισμός, μια ανάπτυξη από κινήσεις που προεκτείνονται: ο τοίχος του σπιτιού στην επάνω εικόνα με τον τοίχο του σπιτιού στο δεύτερο επίπεδο, το πέλμα του αγγέλου με τον ορίζοντα, (αυτός ο άγγελος δεν πετάει, παραπατάει: το αριστερό του πόδι πέφτει σ' ένα κενό ουρανού – βυθού), η ουρά του μανδύα του αγγέλου με το μονοπάτι που οδηγεί στο λόφο, το πλακόστρωτο δάπεδο με το περβάζι του παραθύρου... Τι μου λέει; Τι μου δείχνει; Μου δείχνει τον άγγελο ή το φόντο; Ίσως μόνο μια πολύ λεπτή, ολότελα αόρατη μεμβράνη κάπου ανάμεσα σ' όλ' αυτά”.

Το παραπάνω κολάζ με τα λόγια του αγαπημένου Αρανίτση και αυτό το απόσπασμα από το ποίημα "Δώδεκα Νήσων Άγγελος"

"...Κως Λέρος Σύμη Αστροπαλειά
Κάρπαθος Τήλος Καστελλόριζο…
Ποιος τώρα βουτηχτής αργοσιμώνοντας
Τον ουρανό βυθού που ανάβει τα σφουγγάρια του
Άξαφνα νιώθεται άγγελος και Πανορμίτης του
Μυστικού που ξεχύνεται «χρυσέαις Νιφάδεσσι…"

από τα "Ετεροθαλή" του Ποιητή,

ταξίδευαν στο μυαλό μου σταθερά τις 17 ώρες που ιστιοπλοούσαμε με δυνατό καιρό στο Κρητικό Πέλαγος,

για να φτάσουμε στο νησί. Εκείνο το νησί, που οι αρχαίοι αποκαλούσαν "Τράπεζα των Θεών", για τα πολλά μυροβόλα λουλούδια και για τους πλούσιους καρπούς του. Το μέλι της "πεταλούδας του Αιγαίου", της Αστυπάλαιας, ήταν και είναι ονομαστό!

Στο π α ν έ μ ο ρ φ ο αυτό νησί δεν υπάρχουν φίδια, κάτι που και επιστημονικά είναι ανεξήγητο! Το κατέγραψε και ο Αριστοτέλης με τα λόγια "εχθράν είναι τοις όφεσιν η των Αστυπαλαίων γη". Οι Ρωμαίοι, οι οποίοι από κάθε τόπο εκτιμούσαν πάνω απ’ όλα τα φαγητά του, ονόμασαν την Αστυπάλαια "Ι χ θ υ ό ε σ σ α" για τα πολλά και καλά της ψάρια.

Η Αστυπάλαια, σύμφωνα με τον αρχαίους μυθογράφους Απολλόδωρο και Απολλώνιο τον Ρόδιο, πήρε το όνομά της από την κόρη του Φοίνικα και της Περιμήδης, που ήταν και αδελφή της Ευρώπης. Από την ένωση της Αστυπάλαιας με τον Ποσειδώνα γεννήθηκε ο Αργοναύτης Αγκαίος και ο βασιλιάς της Κω Ευρύπυλος. Πρώτοι κάτοικοι της ήταν οι Κάρες, που την ονόμασαν Πύρα, από το κοκκινωπό χρώμα των βράχων της. Πάντως η ετυμολογία του ονόματός της είναι προφανής, αφού υποδηλώνει την εγκατάσταση των Ελλήνων στο νησί, σε ένα «άστυ παλαιό», που είχε συσταθεί κάποτε από τους θαλασσοκράτορες Φοίνικες. Το νησί ταξίδεψε μέσα στους αιώνες με το ίδιο όνομα. Μικρές μόνο παραφθορές την εμφανίζουν και ως Αστουπαλιά, Αστυνέα και Στυπαλία. Όμως οι ντόπιοι συνηθίζουν να τη λένε ως τις μέρες μας

Α σ τ ρ ο π α λ ι ά, ενώ οι μεσαιωνικοί πορτολάνοι (ναυτικοί χάρτες) το κατέγραφαν με τον παραφθαρμένο τύπο Stampalia.

Ολόγυρά της νησάκια και βραχονησίδες σαν πατημασιές στο Αιγαίο,

η Σύρνα, η Ζαφορά, το Λιγνό, το Χονδρό, ο Κουτσομύτης, οι Κουνουποί, τα Φωκονήσια, η Σκρόφα…, φτιάχνουν μια ολόζεστη Θαλασσινή αγκαλιά!

Η περίοδος της Ενετοκρατίας έχει αφήσει το εντονότερο σημάδι στο νησί, που διασώζεται ως τις μέρες μας: το επιβλητικό Κάστρο της! Μετά την κατάλυση του βυζαντινού κράτους από τους Φράγκους το 1204 και τη δημιουργία του Δουκάτου της Νάξου, ο Βενετός ιδρυτής του Μάρκος Σανούδας παραχώρησε την Αστυπάλαια στον επίσης Βενετό ευγενή Ιωάννη Κ ο υ ι ρ ί ν ι (Quirini).

Αυτός ήταν ιδρυτής και πρώτος ιδιοκτήτης ενός οικήματος το οποίο αποτέλεσε τον πυρήνα του σημερινού οικισμού.

Οι Βενετοί έμειναν από το 1207 μέχρι το 1269, χρονιά που οι Βυζαντινοί ανακατέλαβαν το νησί.

Περπατάς στο βενετσιάνικο κάστρο των Κουιρίνι που δεσπόζει και ταξιδεύεις σε άλλες εποχές!

Το 1310, ο δεύτερος Ιωάννης Κουιρίνι, ηγεμόνας της Τήνου και της Μυκόνου, απόγονος του πρώτου, κυρίευσε ξανά την Αστυπάλαια με τη βοήθεια του Μάρκου Γριμάνι. Οι Κουιρίνοι έμειναν κυρίαρχοι του νησιού για σχεδόν 300 χρόνια. Ο καθένας με τη σειρά του ανακαίνιζε και μεγάλωνε το Κάστρο. Πλάκες με τα οικόσημα των ευγενών βενετσιάνων που το έκτισαν και το κατοίκησαν, εντοιχισμένες σε διάφορα σημεία, αλλά και στο Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού, μιλούν για τα περασμένα μεγαλεία.

Οι Βενετοί έχασαν την Αστυπάλαια το 1537 όταν ενέσκηψε στα νησιά ο φοβερός πειρατής Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα .

Στην περιοχή Κυλίνδρα της Χώρας, έχει αποκαλυφθεί το μεγαλύτερο παγκοσμίως αρχαίο παιδικό νεκροταφείο, με περισσότερους από 2.700 εγχυτρισμούς (ταφές παιδιών σε αγγεία), το οποίο ήταν σε χρήση από τη γεωμετρική έως τη ρωμαϊκή περίοδο και πιθανότατα σχετίζεται με ιερό αφιερωμένο στις θεότητες του τοκετού Αρτέμιδα Λοχία και Ειλείθυια.

Στη θέση Λουτρά του Ταλαρά, υπάρχουν θαυμάσια ψηφιδωτά από την Ελληνιστική εποχή.

Αυτό το εξαιρετικό, έχει θέμα τις εποχές του χρόνου και τα σύμβολα του ζωδιακού κύκλου που αποδίδονται με χαρακτηριστικά γαλάζια και κεραμιδί χρώματα. Στο κέντρο του ψηφιδωτού αυτού, υπάρχει η προσωποποίηση του χρόνου που κρατά τη γήινη σφαίρα, παραστάσεις με τα ζώδια και τις τέσσερεις εποχές!

Οι παλιοί ανεμόμυλοι στη Χώρα έχουν χρησιμοποιηθεί για βιβλιοθήκη, γραφείο πληροφοριών κ.λπ.,

Και οι εκκλησιές φαντάζουν εκτυφλωτικά λευκές μέσα στο γαλάζιο πάντρεμα
Θάλασσας – ουρανού!

"Με το λίγο της ψυχής μου κυανό η Όξω Πέτρα μέσ’ από τη μαυρίλα"… σιγοψιθύριζα,

ενώ παραπλέαμε το νησί για να διαλέξουμε όρμο να αγκυροβολήσουμε αρόδο και να περάσουμε άλλη μια ήσυχη νύχτα μακριά από φώτα και πολιτισμό.

Εμπνευσμένος ο Ποιητής από το ομώνυμο ακρωτήρι στο νησί της Αστυπάλαιας, την Όξω Πέτρα ή Ξώπετρο - όπως το λένε οι Αστυπαλίτες- δημιουργεί την ποιητική συλλογή "Τα Ελεγεία της Οξώπετρας" (1991), απ’ όπου και ο παραπάνω στίχος.