2014: "Έτος Δομήνικου Θεοτοκόπουλου"

400 χρόνια από το θάνατο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου,

του Kρητικού ζωγράφου, γλύπτη και αρχιτέκτονα  της  Ισπανικής αναγέννησης,

του Ελ Γκρέκο…

Αυτοπροσωπογραφία (1590-1600), Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο

1541
Γεννιέται στο Χάνδακα της Κρήτης (σημερινό Ηράκλειο) ο Δομήνικος,  ο δευτερότοκος γιος του Γεωργίου Θεοτοκόπουλου, ευκατάστατου και ευυπόληπτου αστού.

Η ημερομηνία γέννησης του προκύπτει όχι από κάποιο επίσημο έγγραφο της εποχής αλλά με βάση μία ιδιόχειρη σημείωσή του, σύμφωνα με την οποία το 1606 ήταν 65 ετών. Ο πατέρας του, Γεώργιος Θεοτοκόπουλος, ήταν φοροσυλλέκτης και έμπορος. Για τη μητέρα του δεν διαθέτουμε πληροφορίες, ενώ άγνωστη παραμένει και η ταυτότητα μίας, ενδεχόμενης, πρώτης Ελληνίδας συζύγου του. Είχε έναν μεγαλύτερο αδελφό, τον Μανούσο Θεοτοκόπουλο (1531-1604), ο οποίος ακολούθησε το επάγγελμα του πατέρα τους.

Ο Θεοτοκόπουλος εκπαιδεύτηκε ως αγιογράφος, γεγονός που πιστοποιείται από ένα δημόσιο έγγραφο του 1563, ενώ θα πρέπει να μελέτησε από νεαρή ηλικία την αρχαία ελληνική και κλασική γραμματεία, κρίνοντας από την πλούσια βιβλιοθήκη του.

To όνομα του πρώτου δασκάλου του δεν είναι γνωστό, αν και το όνομα του Ιωάννη Γριπιώτη (1516-69) έχει προταθεί.

Στην Κρήτη, που από το 1211 αποτελούσε μέρος της ενετικής επικράτειας, οι ζωγράφοι και οι αγιογράφοι συνδύαζαν το Βυζαντινό ιδίωμα με τις Δυτικές επιρροές, φιλοτεχνώντας φορητές κυρίως εικόνες και διαμορφώνοντας τη λεγόμενη “Κρητική σχολή”. Στον Χάνδακα εργάζονταν κατά το 16ο αιώνα περίπου διακόσιοι ζωγράφοι, οργανωμένοι σε συντεχνίες σύμφωνα με τα ιταλικά πρότυπα.

Ο Θεοτοκόπουλος εξοικειώθηκε από νωρίς με έργα καλλιτεχνών της Αναγέννησης που κυκλοφορούσαν στη βενετοκρατούμενη Κρήτη

1563
Σε έγγραφο της Ενετικής Διοίκησης της Candia o ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος  αποκαλείται “δάσκαλος (maestro) Domenigo”.

1566
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος υπογράφει ως μάρτυρας σε έγγραφο συμβολαιογράφου του Χάνδακα ως "μαΐστρο Μένεγος Θεοτοκόπουλος σγουράφος". Ζητά άδεια απο τις Βενετικές αρχές να δημοπρατήσει μια εικόνα με την αναπαράσταση του Πάθους του Χριστού.

Η εικόνα εκτιμάται σε ογδόντα και πωλείται έναντι εβδομήντα δουκάτων,  ποσού πολύ υψηλού για την εποχή.

Ο ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζει την εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας(πριν το 1567), Μουσείο Μπενάκη 

Η Κοίμηση της Θεοτόκου(πριν το 1567), Ναός Κοιμήσεως - Ερμούπολη Σύρου

Το έργο “Kοίμηση της Θεοτόκου” (Εκκλησία της  Παναγίας των Ψαριανών), που ανακαλύφθηκε το 1983 στη Σύρο έχοντας μεταφερθεί εκεί πιθανότατα από Ψαριανούς εποίκους μετά την καταστροφή των Ψαρών, αποτελεί το πρώτο σωζόμενο έργο του με την υπογραφή του.

Το πάθος του Χριστού - Πιετά με αγγέλους (1566), Συλλογή Βελιμέζη
                                                         

1567-68
Ο Δομήνικος αναχωρεί για την Βενετία. Η παρουσία του είναι βεβαιωμένη στην πρωτεύουσα της Γαληνοτάτης τον Αύγουστο του 1568, όπου και μαθητεύει στο εργαστήριο του ονομαστού ζωγράφου Τισιανού  (Tiziano).

ΤΙZIANO, Αυτοπροσωπογραφία, (περ.1550-1562)

Επιχειρεί να ακολουθήσει τα πρότυπα των καλλιτεχνών που κυριαρχούσαν στην καλλιτεχνική ζωή της πόλης, μεταξύ αυτών ο Τιτσιάνο και ο Τιντορέττο.

Την ίδια περίοδο υιοθέτησε την τεχνική της ελαιογραφίας, ζωγραφίζοντας πλέον σε μουσαμά και εγκαταλείποντας το ξύλο.

Ένα από τα έργα που αποτυπώνουν τη μετάβαση του Θεοτοκόπουλου από το βυζαντινό στο Δυτικό ιδίωμα είναι το “Τρίπτυχο της Μοντένα”, το οποίο περιλαμβάνει στοιχεία εμφανώς εμπνευσμένα από τα πρότυπα που κυριαρχούσαν στην Ιταλία, συνυφασμένα με θέματα επηρεασμένα από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα.

Τρίπτυχο Μοδένας (1565)

 

              

Η ταφή του Χριστού (1577-1570), Εθνική Πινακοθήκη

Η βάπτιση του Χριστού (1567-1570), Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

1570
Πιθανότατα με προτροπή του Τισιανού, ο Δομήνικος αναχωρεί για τη Ρώμη, γεγονός που μας αποκαλύπτεται από σχετική επιστολή του ζωγράφου Τζούλιο Κλόβιο, μέσα από την οποία συστήνει τον Θεοτoκόπουλο στον προστάτη του, καρδινάλιο  Αλεσάντρο Φαρνέζε, περιγράφοντάς τον ως έναν «νεαρό από τον Χάνδακα, μαθητή του Τιτσιάνο» και «σπάνιο ταλέντο στη ζωγραφική». Πιθανά προκειμένου να ανταποδώσει την εξυπηρέτηση, ο Ελ Γκρέκο δημιούργησε μιαν ημίσωμη προσωπογραφία του Κλόβιο, η οποία αποτελεί και την παλαιότερη προσωπογραφία του που διασώζεται μέχρι σήμερα.  

Συνδέεται με τους μαικήνες Farnese και διαμένει στο palazzo της οικογένειας αυτής. Συνδέεται με ουμανιστές λογίους αλλά και με πολλούς ζωγράφους που εργάζονται εκείνη την εποχή στη Ρώμη, όπως ο Μιχαήλ  Άγγελος και ο Ραφαήλ.

Συνολικά, οι πίνακες που φιλοτέχνησε στην Ιταλία ακολούθησαν τα αναγεννησιακά πρότυπα του 16ου αιώνα στη Βενετία, ειδικότερα σε ότι αφορά την απόδοση του φωτός ή την έμφαση στο χρώμα, παραμερίζοντας το βυζαντινό ιδίωμα και υιοθετώντας μια διαφορετική τεχνική και στοιχεία του μανιερισμού.

Εκδίωξη των εμπόρων από το ναό(1571-1576)

 

Άποψη του όρους και της Μονής Σινά(1570-1572), Ιστορικό Μουσείο Κρήτης

 “El soplón” (“Αγόρι που ανάβει κερί”, 1570, Μουσείο  Καποντιμόντε)

Πιθανότατα, ο Θεοτοκόπουλος εμπνεύστηκε το ασυνήθιστο αυτό για την εποχή εκείνη έργο διαβάζοντας μια αναφορά στη «Φυσική Ιστορία» του Πλίνιου, σύμφωνα με την οποία ο ζωγράφος Αντίφιλος είχε επεξεργαστεί το ίδιο θέμα.

 
1572
Ο Dominico Greco εγγράφεται στην συντεχνία των ζωγράφων της Ρώμης την Accademia di San Luca, ως "pictor a cartibus" και ανοίγει δικό  του ζωγραφικό εργαστήριο.

1574
Ο Δομήνικος δέχεται στο εργαστήριό του το ζωγράφο Francesco Prevoste (π. 1528-1607), που θα συνεχίσει να εργάζεται μαζί του μέχρι το  τέλος της ζωής του.

1576
Ο Δομήνικος αναχωρεί για την Ισπανία, ίσως μέσω διασυνδέσεων της  αυλής των Farnese.

Ευαγγελισμός(1576) 

 1577
Kαταγράφεται η παρουσία του Γκρέκο στην Ισπανία.  

Αρχικά εγκαταστάθηκε στη Μαδρίτη και αργότερα στο Τολέδο, πόλη που αποτελούσε τότε θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο της Ισπανίας, με περίπου 62.000 κατοίκους το 1571.

Εγκαθίσταται στο Τολέδο, όπου μέχρι το τέλος της ζωής του δέχεται παραγγελίες για φιλοτέχνηση έργων, που προορίζονται για εκκλησίες και  ιδρύματα της πόλης και της περιοχής της.    

                                       

Εκεί δημιούργησε ορισμένα από τα  πιο γνωστά έργα  της ώριμης περιόδου του και γνώρισε την καθιέρωση. Στις πρώτες παραγγελίες που ανέλαβε ανήκαν τρία ρετάμπλ για την εκκλησία του Αγίου Δομήνικου και ο πίνακας “Ο Διαμερισμός των Ιματίων του Χριστού” (1577-79), που μεταφέρθηκε στο σκευοφυλάκιο του κάθεδρικού ναού της πόλης.  

Συμμετείχε επίσης στο εικονογραφικό πρόγραμμα για το Ανάκτορο του Εσκοριάλ, το οποίο υπήρξε ενδεχομένως και ο κύριος λόγος για τον οποίο εγκαταστάθηκε στην Ισπανία επιδιώκοντας να κερδίσει την εύνοια του βασιλιά.

 

Τέμπλο ναού,  Τολέδο

άλλα έργα της ίδιας περιόδου

Αλληγορία 

Ανάσταση

Η Ανάσταση του Κυρίου (Μαδρίτη)

κυρία με γούνα (δόνα Χερόνιμα-1577)

1578
Γεννιέται ο γιος του Δομήνικου, Jorge Manuel. Ο Δομήνικος δεν θα παντρευτεί ποτέ τη μητέρα του παιδιού του Jeronima de las Cuevas.
 

 Η λατρεία του ονόματος του Χριστού- Το όνειρο του Φιλίππου ΙΙ (1578-1579)

1580
Στις 25 Απριλίου ο βασιλιάς της Ισπανίας Φίλιππος Β΄ δίνει εντολή να χορηγηθεί στον Ελ Γκρέκο ένα χρηματικό ποσό, προκειμένου να προχωρήσει στην εκτέλεση του έργου  

Το μαρτύριο του  Αγίου Μαυρικίου και της θηβαϊκής λεγεώνας.

έργο που χαρακτηρίζεται από μία αλλαγή ύφους, ειδικότερα σε ότι αφορά τον περιορισμό των ρεαλιστικών στοιχείων και την έμφαση στην πνευματική διάσταση της σκηνής.

Ο Χριστός μεταφέρει το σταυρό (1580)

Ο Χριστός στο σταυρό(1580)

Το μήνυμα του Αγίου Φραγκίσκου(1585-1590)

1588
Ολοκληρώνεται Η Ταφή του Κόμη Οργκάθ  στο  ναό  του  Santo  Tome στο  Τολέδο.

O πίνακας περιλαμβάνει δύο διακριτές περιοχές. Στο κάτω μέρος της σύνθεσης απεικονίζεται η κηδεία του κόμη, ενώ στο άνω μέρος, που συμβολίζει τον παράδεισο, η ψυχή του μεταφέρεται από έναν άγγελο, έχοντας πάρει τη μορφή ενός παιδιού. Σύμφωνα με ένα θρύλο, τη στιγμή της ταφής τού κόμη εμφανίστηκαν ως εκ θαύματος ο Άγιος Στέφανος και ο Άγιος Αυγουστίνος. Έχει υποστηριχθεί πως ορισμένες μορφές του πίνακα απεικονίζουν επιφανείς προσωπικότητες του Τολέδου. Ειδικότερα, μία από τις μορφές στη δεξιά πλευρά του πίνακα ταυτίζεται με τον Αντόνιο δε Κοβαρούμπιας, συγκρίνοντας με την προσωπογραφία του, την οποία φιλοτέχνησε ο Γκρέκο το 1600.

η προσευχή στο όρος των ελαιών(1590)

 

Απόστολοι Πέτρος και Παύλος(1592)

Βάπτιση του Χριστού (1590) 

Προσκύνηση των ποιμένων(1590)

πορτρέτο γυναίκας(1595)

1597

 Ο Δομήνικος υπογράφει συμβόλαιο για την εικονογράφηση του παρεκκλησίου του San Jose στο Τολέδo, απ' όπου  

Ο Άγιος  Μαρτίνος και ο φτωχός.

 

Ο πίνακας “Άποψη του Τολέδου” (1595-99, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης)

φανερώνει την χαρακτηριστική τάση του να μην εστιάζει τόσο στην ακρίβεια της τοπιογραφίας όσο στη δραματοποίησή της. Ο Γκρέκο επέλεξε να απεικονίσει μόνο το ανατολικό τμήμα της πόλης, ενώ δεν δίστασε να τροποποιήσει τη θέση κτηρίων της, προκειμένου να ικανοποιήσει τις ανάγκες του στη σύνθεση.

Άποψη και χάρτηςτου Τολέδο(1600-1610) 

Το έργο αυτό χαρακτηρίζεται ως μία περισσότερο συμβολική παρά πιστή απεικόνιση της ισπανικής πόλης. Σύμφωνα με μια επιγραφή που χάραξε ο ίδιος στον  πίνακα, ζωγράφισε το νοσοκομείο του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή πάνω σε ένα σύννεφο, σε πρώτο πλάνο, προκειμένου να φαίνεται καλύτερα.

 

Καθαρισμός του Ναού (1600)




Ο Χριστός με το σταυρό(1602-1607)

  

Ο καρδινάλιος Nino de Guevara(1600-1601, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης)

Για το έργο αυτό ο Γκρέκο οδηγήθηκε ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης, εξαιτίας της, ασυνήθιστης για την εποχή, επιλογής του να ζωγραφίσει τον ιερωμένο φορώντας γυαλιά.

1603
Ο Jorge Manuel μνημονεύεται στο εξής ως συνεργάτης του πατέρα του και ως ζωγράφος και ο ίδιος. Ο Luis Tristan de Escamilla, φίλος του Jorge Manuel, εργάζεται ως μαθητευόμενος στο εργαστήριο του Δομηνίκου και θα αποβεί ο συνεχιστής της τέχνης του Greco στην Ισπανία.

Προσωπογραφία του Χόρχε Μανουέλ Θεοτοκόπουλου, 1600-5, Σεβίλλη, 

Μουσείο Καλών Τεχνών

Άγιος Πέτρος(1600-1607), Εθνική Πινακοθήκη

 Πορτρέτο του λόγιου “Αντόνιο δε Κοβαρούμπιας”(1600, Μουσείο του Λούβρου)

Πορτρέτο του Felix Hortensio Paravicino (1605 Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης)

1606
Ο Δομήνικος αρνείται να καταβάλει φόρους, επειδή θεωρεί ότι ο ζωγράφος είναι ελεύθερος επαγγελματίας. Υπήρξε ο πρώτος καλλιτέχνης που πέτυχε να εξαιρεθεί της καταβολής φόρων στην Ισπανία.

Η πέμπτη σφραγίδα της Αποκαλύψεως(1608-1614)

 

Λαοκόων(1610)
αποτελεί τον μοναδικό πίνακά του με θέμα από τη μυθολογία
 

1612-14
Ο Δομήνικος ζωγραφίζει την Προσκύνηση των Μάγων, που προοριζόταν για τον οικογενειακό του τάφο στην εκκλησία του Santo Domingo el Antiguo, στο Τολέδο.

Η τελευταία παραγγελία που ανέλαβε ο Θεοτοκόπουλος ήταν για το νοσοκομείο Ταβέρα του Τολέδου, για την οποία συνεργάστηκε με το γιο του.   

1614
O Δομήνικος πεθαίνει (7 Απριλίου), πριν ολοκληρώσει το έργο του, και αρχικά θάφτηκε στην εκκλησία του Αγίου Δομήνικου στο Τολέδο. Το 1619 ο γιος του μετέφερε το λέιψανό του στην εκκλησία του Σαν Τορκουάτο, η οποία αργότερα κατεδαφίστηκε με αποτέλεσμα να χαθεί το φέρετρό του. 
Στην απογραφή των ευρισκόμενων στο εργαστήριό του, την οποία συνέταξε ο γιος του, αναφέρονται τρεις πάγκοι εργασίας, 143 πίνακες, 15 προπλάσματα από γύψο, 30 προπλάσματα από πηλό και κερί, 27 ελληνικά βιβλία, 67 ιταλικά βιβλία, 17 ισπανικά βιβλία, 19 βιβλία αρχιτεκτονικής, 150 σχέδια, 30 προσχέδια  και  200  χαλκογραφίες.

 

                           

                 

                      τα έργα του στο Τολέδο  

      https://www.youtube.com/watch?v=LR3EYIrd_W0

                               

                      πολλά έργα του

          http://texni-zoi.blogspot.gr/2014/02/el-greco.html

   

Κριτική θεώρηση του έργου του

    Μεταθανάτια φήμη

Κατά τη διάρκεια της ζωής του, το έργο του εκτιμήθηκε και προωθήθηκε περισσότερο από τους λόγιους, ουμανιστές και διανοούμενους και λιγότερο από το καλλιτεχνικό κατεστημένο. Αργότερα, αγνοήθηκε για μια περίοδο περίπου τετρακοσίων ετών.        

  Δεν υπήρξαν μιμητές του, καθώς μόνο ο γιος του φρόντισε για την αναπαραγωγή ορισμένων από τις πιο γνωστές συνθέσεις του.   

  Στη διάρκεια του 16ου και 17ου αιώνα, ο Γκρέκο τοποθετούνταν στην Ιταλική σχολή, έχοντας τη φήμη ενός ζωγράφου με τάσεις εκκεντρικότητας, στην προσπάθειά του να πρωτοτυπήσει, αλλά και με περιφρόνηση απέναντι στους καθιερωμένους κανόνες. 
Για αρκετούς ιστορικούς, η τέχνη του Γκρέκο συνδέθηκε με το πνεύμα της Αντιμεταρρύθμισης, θεώρηση που συγκρούεται ή συμπληρώνεται με άλλες ερμηνείες, κυρίως Ελλήνων μελετητών του, που τονίζουν τη σημασία των βυζαντινών στοιχείων στην τέχνη του.

  Άλλοι ερευνητές, με βάση τις γραπτές σημειώσεις του Γκρέκο, τονίζουν περισσότερο την εικόνα ενός ζωγράφου με φιλοσοφικές αναζητήσεις (συνδεόμενο ειδικότερα με τις νεοπλατωνικές ιδέες), αποκομμένος από τα θρησκευτικά ζητήματα της εποχής και απασχολούμενος κυρίως με αισθητικά προβλήματα, σε σχέση με την διερεύνηση και απόδοση του φυσικού κόσμου μέσα από τη ζωγραφική.

  Η τέχνη του Θεοτοκόπουλου ήταν αρκετά προσωπική και αυτόνομη, έτσι ώστε να μην ευνοηθεί η «συνέχειά» της, ενώ καθοριστικό ρόλο σε αυτό διαδραμάτισε και η νέα μπαρόκ τεχνοτροπία που εκτόπισε τον μανιερισμό του 16ου αιώνα, με αποτέλεσμα το έργο του Γκρέκο να είναι ελάχιστα γνωστό κατά την περίοδο του μπαρόκ. Στη διάρκεια του 17^ου αιώνα, υπό την άνθιση του κλασικισμού, και στις αρχές του 18ου, οι πίνακές του θεωρούνταν «υπερβολικοί» και «επιτηδευμένοι», ενώ η εκκεντρικότητά του συχνά ταυτίστηκε με ενδεχόμενη «παραφροσύνη».

  Αργότερα, κατά την περίοδο του ρομαντισμού, τα έργα του επανεξετάστηκαν. Για τον Γάλλο ποιητή Θεόφιλο Γκωτιέ –έναν από τους πρώτους που εξέφρασαν θαυμασμό για το ύστερο έργο του Γκρέκο– θεωρήθηκε πρόγονος του ρομαντικού κινήματος στην αναζήτηση του παράδοξου ή του ακραίου. Οι κριτικοί τέχνης Zacharie Astruc και Paul Lefort, συνέβαλαν επίσης στην προώθηση ενός νέου ενδιαφέροντος για τον Θεοτοκόπουλο, την ίδια στιγμή που Ισπανοί ζωγράφοι στο Παρίσι υιοθετούσαν την τεχνοτροπία του. Από τους πρωταγωνιστές αυτής της τάσης υπήρξε ο Ιγνάσιο Θουλοάγα (1870-1945), καλλιτέχνης βασκικής κατάγωγής, ο οποίος αντέγραφε έργα του Γκρέκο που βρίσκονταν στο Πράδο. Στην Ισπανία, εκπρόσωποι του ιμπρεσιονισμού και του συμβολισμού, ανανέωσαν το ενδιαφέρον για το έργο τού Γκρέκο, το οποίο ερμήνευσαν ως προδρομικό εκείνου τού Βελάσκεθ.

  Το 1908 ολοκληρώθηκε ο πρώτος αναλυτικός κατάλογος έργων του, από τον Ισπανό ιστορικό τέχνης Manuel Bartolomé Cossío.   

  Με την άνθιση του εξπρεσιονισμού, κατά τις αρχές του 20ού αιώνα, το έργο του Γκρέκο θεωρήθηκε προδρομικό τού ρεύματος αυτού και σταδιακά επανεξετάστηκε αποκτώντας τελικά την εξέχουσα θέση που διατηρεί ως σήμερα στην ιστορία της τέχνης. Ο ιστορικός και κριτικός τέχνης Ιούλιος Μάγιερ-Γκρέφε, κατέγραψε τις εντυπώσεις του από το έργο τού Γκρέκο, κατά την επίσκεψή του στην Ισπανία το 1909, αναγνωρίζοντας σε αυτό μοντέρνα στοιχεία. Την ίδια αντίληψη εξέφρασε και ο κριτικός Roger Fry, θεωρώντας τον Γκρέκο «όχι μόνο μοντέρνο, αλλά αρκετά βήματα μπροστά».

  Στις αρχές του 20ου αιώνα, υποστηρίχθηκε πως το ύφος που χαρακτηρίζει τα έργα της ύστερης περιόδου του ήταν αποτέλεσμα αστιγματισμού από τον οποίο έπασχε, άποψη που είναι μάλλον εσφαλμένη.

Επίδραση στον 20ό αιώνα

Ο Γκρέκο δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τον πίνακα, που προοριζόταν για το νοσοκομείο Ταβέρα. Μοτίβα του έργου χρησιμοποιήθηκαν αργότερα από τον Πικάσο για τον πίνακα “Δεσποινίδες της Αβινιόν”.Εκτός από τους ιστορικούς της τέχνης και τους μελετητές του έργου του, σημαντικό ρόλο στην επανεξέτασή του διαδραμάτισαν επίσης ζωγράφοι του 20ου αιώνα, μέσα από το έργο τους.

Ο Πωλ Σεζάν, πρόδρομος του κυβισμού, υπήρξε ένας από τους πρώτους καλλιτέχνες που υιοθέτησε κοινά στοιχεία με τον Θεοτοκόπουλο, όπως η επιμήκυνση των μορφών. To έργο του Πάμπλο Πικάσο χαρακτηρίζεται επίσης από αρκετές αναφορές στον Γκρέκο, τον «πατέρα του» στη ζωγραφική,όπως ο ίδιος τόνιζε. Ορισμένα σχέδια και πίνακες της πρώιμης περιόδου του, μιμούνται το ιδίωμα του Θεοτοκόπουλου, ενώ ιδιαίτερα εμφανής είναι η επίδρασή του κατά την «μπλε περίοδο» τού Πικάσο.

Ο πίνακας “Η ταφή του Κασαχέμας”(1901, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Παρισιού) του Ισπανού ζωγράφου είναι εμπνευσμένος από την “Ταφή του Κόμη Οργκάθ”, ενώ και οι “Δεσποινίδες της Αβινιόν”(1907, MoMA) αντλούν μοτίβα από τον πίνακα «Η Πέμπτη Σφραγίδα της Αποκαλύλύψεως» του Γκρέκο.   

 

Κατά τη δεκαετία του 1940, όταν ο Πικάσο ολοκλήρωσε μία σειρά πινάκων που αποτελούσαν παραλλαγές γνωστών έργων, φιλοτέχνησε επίσης την “Προσωπογραφία ζωγράφου”(1950, Συλλογή Angela Rosengart), έργο που αποτελεί τη δική του εκδοχή για την “Προσωπογραφία του Χόρχε Μανουέλ Θεοτοκόπουλου”(1600-05) του Γκρέκο. 

Για τους εξπρεσιονιστές, σημείο επαφής με τον Γκρέκο αποτέλεσαν οι επιμήκεις μορφές του, ενώ ο Φραντς Μαρκ έγραψε για το «μεγαλείο αυτού τού μεγάλου δασκάλου», το οποίο θεωρούσε συνδεδεμένο με τις ιδέες της ομάδας του «Γαλάζιου Καβαλάρη».

Επίδραση από τον Γκρέκο δέχθηκε επίσης ο Τζάκσον Πόλοκ (1912-56), ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, κυρίως στα πρώιμα έργα του. Μέχρι το 1943, ο Πόλοκ είχε ολοκληρώσει περισσότερα από 60 σχέδια ζωγραφικής βασισμένα σε συνθέσεις του Γκρέκο, ενώ γνωρίζουμε πως διέθετε στη συλλογή του αναπαραγωγές έργων του καθώς και τρία βιβλία για τον Έλληνα ζωγράφο.

H προσωπικότητα και το έργο τού Θεοτοκόπουλο ενέπνευσαν επίσης φυσιογνωμίες της λογοτεχνίας. O ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε ήρθε σε επαφή με το έργο του κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στην Ισπανία το 1912, ενώ τα ποιήματά του «Himmelfahrt Mariae I-II» θεωρούνται βασισμένα στην “Άμωμη Σύλληψη”(1607-13, Μουσείο Σάντα Κρουθ) του Γκρέκο. 

«... Ανακάλυψα έναν μεγάλο, έναν απίστευτα προικισμένο καλλιτέχνη, τον Γκρέκο. Έναν σύγχρονο του Ρέμπραντ, και όμως τόσο κοντινό μας....»

Julius Mayer-Graefe, «Spaniche Reise» (1910)
 

Στην "Αναφορά στον Γκρέκο", ο Νίκος καζαντζάκης εξέφρασε με το δικό του τρόπο το θαυμασμό που έτρεφε για το έργο του:
"Γύριζα όλη μέρα στα στενά δρομάκια του Τολέδου, οσμιζόμουν θειάφι, σαν να 'χε πέσει κεραυνός, σαν να 'χε διαβεί λιόντας και μύριζε θεριό ο αγέρας, τρεις και πάνω αιώνες ύστερα από το πέρασμά σου. Τι τρομάρα, τι χαρά να περπατάς και να νιώθεις μία μεγάλη ψυχή να καταχτυπάει τα φτερά της από πάνω σου!"