Πρωτοπόρος της αφηρημένης τέχνης, ο ζωγράφος Wassily Kandinsky(1866-1944)

Πολλά έχουν γραφτεί για τον Ρώσο ζωγράφο και θεωρητικό της τέχνης Βασίλι Καντίνσκι  που θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Και το προχθεσινό αφιέρωμα της Google ήταν γι’ αυτόν, τον πρωτοπόρο της αποκαλούμενης αφηρημένης τέχνης. 

Σχετικά με το βιογραφικό του μπορεί κανείς να διαβάσει στη Wikipedia, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια: 

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%BB%CE%B9_%CE%9A%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%BD%CF%83%CE%BA%CE%B9

Θα αναρτήσω μόνο κάποια λόγια του, που αναφέρονται στις δικές του καινοτομίες και στη νέα αντίληψη για τη ζωγραφική που εισήγαγε. Τον  πλούτο των θεωριών και ιδεών του κατέγραψε στην πραγματεία "Για το πνευματικό στην τέχνη", μετάφραση Μηνάς Παράσχος, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1981, αλλά και στα βιβλία του "Σημείο-Γραμμή-Επίπεδο", μετάφραση Έφη Μαμαλάκη-Σταθάκη εκδ. Δωδώνη 1996, "Τέχνη και καλλιτέχνες",  μετάφραση Ανταίος Χρυσοστομίδης, εκδ. Νεφέλη 1986 και  "Αναδρομή 1901-1913" εκδ, Διάττων  1988.

Ένα ταξίδι που έγινε στην Ιταλία το 1869 είχε μια μόνιμη επιρροή σε αυτόν αν και ήταν μόνο σχεδόν  3 χρονών. "Ολόκληρη η Ιταλία πήρε χρώμα μέσα από δυο εντυπώσεις μαύρου. Πηγαίνω με τη μητέρα μου με ένα μαύρο αμάξι πάνω από μια γέφυρα: με πήγαινε σε ένα νηπιαγωγείο στη Φλωρεντία. Το άλλο μαύρο- σε μαύρο νερό μια μαύρη μακριά βάρκα με μαύρο κουπί στη μέση: βόλτα τη νύχτα με γόνδολά. Εδώ καλλιέργησα και το ταλέντο μου να ουρλιάζω από τη δύναμη του κορμιού μου."

"Τα πρώτα χρώματα που μου έκαναν δυνατή εντύπωση ήταν το λαμπερό, ζουμερό πράσινο, το λευκό, το κόκκινο της καρμίνας και η κίτρινη ώχρα. Η θύμηση τους ανατρέχει ως τον τρίτο χρόνο της ζωής μου", μας  λέει  ο  ίδιος  στην  αυτοβιογραφία  του.

"Ο πατέρας μου, μου επέτρεπε με ασυνήθιστη υπομονή, να ακολουθήσω τα όνειρά μου και να κάνω το κέφι μου σε όλη μου τη ζωή… Η παιδαγωγική του αρχή βασιζόταν στην απόλυτη εμπιστοσύνη και τη φιλική σχέση μαζί μου. Και ξέρει πόσο ευγνώμων του είμαι για αυτό. Οι γραμμές αυτές θα πρέπει να είναι οδηγός για όσους γονείς προσπαθούν να αποτρέψουν, και συχνά με τη βία, τα παιδιά τους (και κυρίως τα προικισμένα) από τις αληθινές τους κλίσεις κάνοντας τα δυστυχισμένα". Και αλλού γράφει: "Ο πατέρας μου κατάλαβε την αγάπη μου για το σχέδιο και ενώ φοιτούσα ακόμα στο Γυμνάσιο, με έγραψε να παρακολουθώ μαθήματα (ζωγραφικής)". Αυτή ήταν η σχέση του με τον πατέρα του. Σχέση αγάπης και ελευθερίας!

 

Όσο για τη μητέρα του: "Η μητέρα μου είναι βέρα Μοσχοβίτισσα και ενώνει μέσα της τις ιδιότητες εκείνες που συμβολίζουν για μένα την ίδια την Μόσχα (Ο Καντίσκυ λάτρευε την Μόσχα. Εκεί αισθανόταν το σπίτι του) : Εξωτερική εντυπωσιακή ομορφιά, σοβαρή και αυστηρή όσο βαθαίνει, αριστοκρατική απλότητα, ανεξάντλητη ενεργητικότητα- μοναδικό συνδυασμό παράδοσης με την αληθινά ελεύθερη σκέψη, κεντημένη με νεύρο που προβάλλει μια ηρεμία βασιλική και αυτοκυριαρχία.. Με δυο κουβέντες: Μητέρα – Μόσχα με μορφή ανθρώπου".

 

Το 1871, όταν η οικογένεια μετακόμισε στην Οδησσό, ο πατέρας του ανέλαβε θέση διευθυντή σε εργοστάσιο τσαγιού, αλλά σύντομα, οι γονείς του χώρισαν και την ανατροφή του ανέλαβε η θεία του Ελιζάμπετα Τιχέεβα, αδελφή της μητέρας του. "Άσκησε μεγάλη επιρροή σε όλη μου την εξέλιξη.. φωτεινή προσωπικότητα".

 " Η Μοσχοβίτισα", Πινακοθήκη Lenbach. Μόναχο.

"Δεκατριών χρονών αγόρασα ένα κουτί λαδομπογιές με τις οικονομίες μου.. Η εμπειρία του χρώματος που βγήκε από το σωληνάριο είναι ζωντανή μέχρι και σήμερα".

 .

Όταν το 1889 επισκέφτηκε την επαρχία Βόλογκντα με σκοπό την καταγραφή της τοπικής αγροτικής νομοθεσίας, στο πλαίσιο έρευνας της Εταιρείας Φυσικών Επιστημών, Εθνογραφίας και Ανθρωπολογίας, είδε τα λαμπρά χρωματισμένα λαϊκά κοστούμια, τις διακοσμήσεις τέχνης και σπιτιών των αγροτών: 
"Ταξίδευα ολομόναχος, πράγμα που μου ήταν άμετρα ευεργετικό, γιατί εμβάθυνα περισσότερο στο περιβάλλον μου και στον εαυτό μου… ‘Έκανα και πολλά σκίτσα… Ήταν τόσο δυνατά ζωγραφισμένα ώστε το αντικείμενο αναλυόταν μέσα τους. Από αυτές ακριβώς τις εντυπώσεις πήραν σχήμα… οι σκοποί της δικής μου τέχνης… Το αντικείμενο μπορεί να αναλυθεί με τη χρήση των χρωμάτων, αρθρώθηκε η ικανότητα μου να ΠΑΡΑΒΛΕΠΩ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ μέσα στον πίνακα. Πολύ αργότερα, στο Μόναχο πια,, ήξερα καλά ότι το αντικείμενο κάνει κακό στη τέχνη μου… Και το σπουδαιότερο: Τι θα αντικαθιστούσε το ελλείπον αντικείμενο;" 

 

  The Night

russian beauty in a landscape

Street in Murnau, A Village Street,

The Merzbacher collection, Switzerland.

Munich-Schwabing with the Church of St. Ursula

View of Murnau, Hermitage Museum

Το ενδιαφέρον του για την ζωγραφική τονώθηκε ακόμα περισσότερο εξαιτίας δύο γεγονότων. "Δυο εμπειρίες σφράγισαν όλη μου την εσωτερική ζωή και με συνετάραξαν ως τα εσώψυχα. Ήταν η έκθεση των  Γάλλων ιμπρεσιονιστών στη Μόσχα, "Οι Θημωνιές" του Μονέ και το δεύτερο στην παρουσίαση του έργου Λόενγκριν του Βάγκνερ στο Βασιλικό Θέατρο της Μόσχας. Την έκφραση ότι ο Βάγκνερ είχε ζωγραφίσει μουσικά 'την ώρα μου' δεν τόλμησα να την χρησιμοποιήσω. Συνειδητοποίησα  ωστόσο πως η τέχνη εν γένει είναι δυνατότερη από το ότι νόμιζα, και ακόμα ότι η ζωγραφική μπορεί να αποκτήσει και να αναπτύξει τόσες δυνάμεις όσες και η μουσική."

Φούγκα

"Αισθανόμουν όλο και πιο καθαρά ότι στη Τέχνη δεν υπάρχει εξάρτηση από την  μορφή  της  αλλά από μια εσωτερική επιθυμία (=περιεχόμενο) που ορίζει δεσποτικά τη  μορφή".

Όταν φοιτούσε στη σχολή ζωγραφικής του Αντόν Αζμπέ, έγραψε: "Οι συμμαθητές μου με θεωρούσαν τεμπέλη και ατάλαντο, πράγμα που συχνά με πλήγωνε βαθιά, αφού εγώ μέσα μου ένοιωθα καθαρά την αγάπη μου για τη δουλειά, την επιμέλεια και το ταλέντο μου. Τελικά απομονώθηκα και σε αυτό το περιβάλλον, ένιωθα ξένος και κλεινόμουν με όλο και μεγαλύτερη ένταση στις επιθυμίες μου" και "Μερικοί συμμαθητές μου με έλεγαν κολορίστα.. και με πλήγωναν".

Μέχρι το 1910 Kandinsky έχει ανακαλύψει την καθαρή αφαίρεση. Το έργο του "watercolor"είναι γνωστό ως το πρώτο αφηρημένο του.

Στις 18-12-1911 οργανώθηκε η πρώτη έκθεση της ομάδας του Γαλάζιου Καβαλάρη με συμμετοχή του Καντίνσκι, του Μαρκ, του Αουγκούστ Μάκε,  Ρομπέρ Ντελωναί και άλλων. Το κίνημα του Γαλάζιου Καβαλάρη ήταν για τους Καντίνσκι και Μαρκ κάτι ευρύτερο από ένα κίνημα στη ζωγραφική, φιλοδοξώντας να αποτελέσει έκκληση για μία πνευματική αναγέννηση σε όλες τις μορφές τέχνης  που  θα  επεκτείνονταν  και   στη  ζωή.

Ο γαλάζιος καβαλάρης

Night riders

Όταν ο Καντίνσκι εγκαταλείπει την πατρίδα του εξαιτίας μίας σταθερής εχθρότητας εκ μέρους των συναδέλφων του, με τη Ρωσική επανάσταση που επέβαλε τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό και τα έργα του απομακρύνθηκαν από τα μουσεία της Σοβιετικής Ένωσης, έγραψε:

"Ο άνθρωπος μοιάζει συχνά με σκαθάρι που το έχουν γυρίσει ανάποδα: Κουνάει τα χεράκια του με βουβή νοσταλγία, πιάνει ότι του προτείνει ο ένας και ο άλλος πιστεύοντας σταθερά πως σε αυτό το κάτι θα βρει σωτηρία. Τις μέρες της 'απιστίας' μου αναρωτιόμουν: Ποιός με κρατάει ανάποδα; Ποιανού το χέρι μου προσφέρει κάτι και με τραβά πάλι πίσω;"

Μία ρωσική σκηνή, Musée National Art Moderne Centre G. Pompidou

Η κόκκινη πλατεία ή Μόσχα, Πινακοθήκη Tretyakov ( Μόσχα)

 Μόσχα. Boulevard Smolensk, Πινακοθήκη Tretyakov (Μόσχα)

 Μόσχα- Πλατεία Zubov,  Πινακοθήκη Tretyakov (Μόσχα)

Winter Landscape, Hermitage Museum

"Η Τέχνη από πολλές απόψεις μοιάζει της Θρησκείας. Η ανάπτυξη της δε συνίσταται σε νέες ανακαλύψεις που απορρίπτουν τις παλιές αλήθειες σφραγίζοντας τες με τη στάμπα του λάθους (όπως συμβαίνει στην Επιστήμη). Η ανάπτυξη της βασίζεται σε ξαφνικές ενοράσεις..Το νέο κλαδί δεν κάνει τον κορμό του δέντρου περιττό γιατί αυτός δίνει στο κλαδί την δυνατότητα ύπαρξης. Θα μπορούσε να υπάρξει η Καινή Διαθήκη χωρίς την Παλαιά;..Είναι μια διακλάδωση του αρχαίου κόσμου από όπου αρχίζουν τα πάντα."

Άγιοι

"Επιταγή μου (στόχος μου): Η Εσωτερική ζωή στο έργο"

"Το χρώμα είναι το πλήκτρο. Το μάτι το σφυρί. Η ψυχή είναι το πιάνο με τις πολλές χορδές. Ο καλλιτέχνης είναι το χέρι που κάνει μέσου του ενός ή άλλου πλήκτρου την ανθρώπινη ψυχή να δονήσει επωφελώς."

 Violoncello, Πινακοθήκη Tretjakov

Από την θεωρία του Καντίνσκι ξεκίνησαν να γίνονται πειράματα και μελέτες σχετικά με τη θεραπευτική δύναμη των χρωμάτων, μέσα από την εσωτερική δόνησή τους και την φυσική, ψυχική και πνευματική κατάσταση προς την οποία ωθούν τον άνθρωπο που εκτίθεται στην επίδρασή τους.

 Lyrikon, Μουσείο Boymans van Beuningen του Ρόττερνταμ

Το γαλάζιο του  ουρανού συσχετίζεται με τον ήχο του αυλού, του φλάουτου, του βιολοντσέλου. Ανύψωση προς τον ουρανό, αφοσίωση, ευλάβεια.
Ο Kandinsky αντίστοιχα, μιλά για την πνευματική επενέργεια των χρωμάτων, αποδίδοντας στο κίτρινο, το θερμότερο χρώμα, τις ιδιότητες της υπέρβασης των ορίων προς τον άνθρωπο, τη διάχυση προς το περιβάλλον, τον οξύ ήχο της σάλπιγγας, που το ανθρώπινο αυτί δεν αντέχει για πολύ, και το μάτι αναζητά την ηρεμία στο βαθύ μπλε (ψυχρό χρώμα).

Yellow Red and Blue

Η αντιστοιχία στην απεικόνιση των 3 βασικών χρωμάτων με τα 3 βασικά σχήματα δεν είναι τυχαία. Το μπλε εκφράζει καλύτερα τη φύση του σε ένα κύκλο. Το τετράγωνο εκφράζει το σταθερό, σωματικό στοιχείο του πάθους που ζωντανεύει και παίρνει το χρώμα της δράσης, της φωτιάς,  το  κόκκινο. Το κίτρινο γίνεται περισσότερο οξύ σε ένα τρίγωνο, που ανυψώνεται και, όπως ο ήλιος, εκπέμπει τη λάμψη του προς όλες τις κατευθύνσεις. 

 Blue Painting

Αν ζωγραφίσει κάποιος 2 ίδιους κύκλους και βάψει τον ένα κίτρινο και τον άλλο μπλε, αντιλαμβάνεται κοιτώντας τους πως το κίτρινο ακτινοβολεί, παίρνει μία κίνηση από το κέντρο και πλησιάζει σχεδόν εμφανώς τον άνθρωπο. Εξωστρεφής κίνηση. Το μπλε αναπτύσσει μια συγκεντρωτική κίνηση, όπως ένα σαλιγκάρι, και απομακρύνεται από τον άνθρωπο

.

Στο βιβλίο του Αριστοτέλη "Μικρά Φυσικά" γράφει, ότι το χρώμα είναι αυτό το ίδιο όριο. Οι Πυθαγόρειοι ονόμαζαν την επιφάνεια του σώματος "χρώμα".

Το ανοιχτό μπλε, ως ουράνιο χρώμα, έχει τον ήχο του αυλού, το σκούρο του τσέλου και το βαθύ του κοντραμπάσου. Το κόκκινο εκπέμπει ενσυνείδητη τεράστια δύναμη, σχετίζεται με τη γη και τη φωτιά, την ανδρική ωριμότητα, με τον παθιασμένο ήχο του τσέλου και την αγνή χαρά με τον ήχο του βιολιού. 

 Concerto, Κρατική Πινακοθήκη του Μονάχου

Το χρώμα υπάρχει στο όριο. Ακόμα, κληροδότημα των Πυθαγόρειων είναι ότι τα 7 είδη χρώματος είναι σε αναλογία προς τις 7 νότες του επτάχορδου!! Στο "Περί Ψυχής" του Αριστοτέλη γράφει ότι η γραμμή, όταν κινηθεί, παράγει επιφάνεια και το σημείο, όταν κινηθεί, παράγει γραμμή, άρα οι κινήσεις των μονάδων της ψυχής θα είναι γραμμές!!!

Πάλι, σύμφωνα με  τον Αριστοτέλη, μόνο στο φως είναι ορατό κάθε χρώμα κάθε πράγματος. Επιδεκτικό χρώματος είναι το άχρωμο, και ήχου το χωρίς ήχο. Η ουσία του χρώματος είναι να παράγει κίνηση στο κατ' ενέργεια διαφανές. Εντελέχεια του διαφανούς είναι το Φως.
 

Ο Καντίνσκι στη ζωγραφική, ψάχνει και βρίσκει τις βάσεις για μια νέα ζωγραφική με πηγή έμπνευσης και πυρήνα την ανύψωση του πνεύματος. Στη θεωρητική ανάλυση "Σημείο - γραμμή - επίπεδο" αναφέρει, ότι γραμμή είναι το σημείο σε κίνηση. Αποδίδονται διαφορετικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα στην ευθεία και στην καμπύλη, ενώ ο κύκλος είναι το τέλειο σχήμα, καθώς όλα τα σημεία ισαπέχουν από το κέντρο του. Για το λευκό και το μαύρο λέει: 
".. οι  2  μεγάλες δυνατότητες της σιωπής, εκείνη του θανάτου (μαύρο) και εκείνη της γέννησης (λευκό)".

 white figure

Στην περίοδο  παρακμής στον κόσμο,  βλέπει  ένα μεγάλο  τρίγωνο πνευματικής ζωής. Ένα τρίγωνο που ακόμα και σε περιόδους που βασιλεύει ο υλισμός και το σκοτάδι, αυτό κινείται αργά αλλά σταθερά, με ακατανίκητη δύναμη, προς τα εμπρός και προς τα πάνω. "Στην  ανώτατη  αιχμή  του  βρίσκεται μερικές φορές ένας μόνο άνθρωπος.  Και εκείνοι που είναι αμέσως δίπλα του, δεν τον καταλαβαίνουν. Εξοργισμένοι τον αποκαλούν απατεώνα ή τρελό."

https://www.youtube.com/watch?v=oBFr3JWl4Aw&feature=youtu.be

"Στην τέχνη δεν υπάρχει 'πρέπει' διότι η Τέχνη είναι ελεύθερη. Ο καλλιτέχνης όμως πρέπει να δημιουργεί, όχι μόνον ό,τι βλέπει αλλά κι ό,τι διαθέτει στην ψυχή του". 

 Από το Κέντρο Πομπιντού, Η άγνωστη φωνή

https://www.youtube.com/watch?v=tejTHoNKDqQ

"Όσο πιο ξέφρενος γίνεται ο κόσμος, τόσο πιο αφηρημένη θα γίνεται η ζωγραφική".

"Το χρώμα είναι το κλειδί.Το μάτι είναι το μαρτό και η ψυχή είναι το πιάνο με τις τόσο πολλές χορδές του.Ο καλλιτέχνης είναι το χέρι που ακουμπώντας εδώ κι εκεί κάνει την ψυχή να πάλλεται αυτόματα".

Αντιθετικοί ήχοι, Κέντρο Πομπιντού, Παρίσι 
 

Το έργο του θεωρείται περίπλοκο και δυσπροσέγγιστο για να συνοψιστεί και ο Καντίνσκι παραμένει πιστός στις ανεικονικές συνθέσεις, αναζητώντας αναλογίες ανάμεσα στη ζωγραφική και τη μουσική.

Ο Καντίσκι διατήρησε την πίστη του στην τέχνη μέχρι το τέλος, ξεπερνώντας ακόμη και τις σκληρές στερήσεις που επέβαλε ο πόλεμος. Τις στιγμές που του έλειπαν τα πάντα, του αρκούσε να ζωγραφίζει σε χαρτόνια μικρών διαστάσεων.

Είναι δύσκολο να πει κανείς, πόσο καλά μπορούσε να ζωγραφίσει ο Καντίνσκι πίνακες. Ακόμη και τα τοπία, τα ζωγράφιζε έτσι που ήταν δύσκολο να πεις τι ακριβώς απεικονίζεται, καθώς τα χρώματα διαχέονταν και ανακατεύονταν. Κατόπιν, αποδεικνυόταν πως επρόκειτο για έναν φανοστάτη. Μερικές φορές δημιουργείται η εντύπωση ότι έναν πίνακα όπως αυτόν θα μπορούσε να τον ζωγραφίσει κι ένα παιδί. Φυσικά, αυτό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί απόλυτα εικαστική τέχνη, καθώς δεν απεικονίζει τίποτα συγκεκριμένο. Το χρωματικό χάος γοητεύει, προκαλεί πολλούς συνειρμούς και συναισθήματα. Η επίδραση που προξενεί η ζωγραφική του Καντίνσκι, συγγενεύει με αυτή της μουσικής. Γενικά οι πίνακές του είναι πολύ "μουσικοί". Δεν είναι τυχαίο πως έπαιζε βιολοντσέλο και -όπως είπαν πολλοί αυτόπτες μάρτυρες- με πολύ ταλέντο. Μάλιστα, ένα διάστημα έδινε συναυλίες. 

 gravitation

Όταν σκεφτόμαστε αφηρημένη τέχνη, αμέσως έρχονται στο νου οι δημιουργίες του Καντίνσκι, με τις σπουδαίες χρωματικές του συνθέσεις και τις γεωμετρικές φιγούρες.

Η ιστορία του Καντίνσκι θυμίζει εκείνη του Γάλλου ζωγράφου, εκπροσώπου του μετα-ιμπρεσιονισμού, Πολ Γκογκέν. Αυτός ήταν ένας επιτυχημένος χρηματιστής, αλλά από ένα σημείο κι ύστερα σταμάτησε να πηγαίνει στη δουλειά, παράτησε την οικογένειά του και άρχισε να ζωγραφίζει. Προφανώς, η ζωγραφική είναι μια τόσο ελκυστική Τέχνη, ώστε για χάρη της μπορεί κάποιος να θυσιάσει πάρα πολλά, όπως καριέρα, άνετη ζωή, και οικογενειακή ευτυχία.

αριστερά ο Καντίνσκι, δεξιά ο Σολομόν
Γκουγκενχάιμ

Καντίνσκι με Μπρετόν 

Η ζωγραφική του ήταν ανεπιθύμητη στα απολυταρχικά κράτη, γιατί έδινε πολύ μεγάλα περιθώρια στη φαντασία, μια υπερβολική ελευθερία, κάτι που δεν αρέσει σε κανέναν δικτάτορα…

beach-baskets in holland, black and violet

 

 η περίφημη μονογραφή του ζωγράφου