Η Ελληνίδα πρωτοπόρος φωτογράφος "Nelly’s"

Η Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη (1899-1998) γνωστή ως Nelly's από την αγγλική υπογραφή της υπήρξε θεματολογικά πρωτοπόρος φωτογράφος με διεθνή αναγνώριση.

Φωτογραφία της Νέλλης από τον Ούγκο Έρφουρτ

Γεννήθηκε στο Αϊδίνι, αλλά έλαβε την πρώτη της μόρφωση στη Σμύρνη, όπου εγκαταστάθηκε η οικογένειά της μετά την καταστροφή του Αϊδινίου.

Η οικογένεια του έμπορου Χρήστου Σουγιουλτζόγλου και της Μάρθας Αβαγιανού. Στη μέση η πρωτότοκη Έλλη, αριστερά η Μάρω και δεξιά η Άντα. Η οικογένεια δεν είχε αποκτήσει ακόμη το τέταρτο παιδί, το Νίκο. Η φωτογραφία είναι στο Αϊδίνι, το 1903.

Παρόλο που μετέβη στη Δρέσδη μαζί με τον αδελφό της για να σπουδάσει ζωγραφική, εντέλει την κέρδισε η φωτογραφία, στην οποία στράφηκε με δασκάλους τον Ούγκο Έρφουρτ διάσημο πορτρετίστα της Δρέσδης και τον Φραντς Φίλντερ.

Μετά την εγκατάσταση της οικογένειας στην Αθήνα  του 1924, η Έλλη Σουγιουλτζόγλου φτιάχνει το πρώτο της εργαστήριο επί της οδού Ερμού.

Το πρώτο στούντιο, οδός Ερμού, αριθμός 49. Σ' αυτό στεγάστηκε από το 1925 ώς το 1937, οπότε και μεταφέρθηκε σε μεγαλύτερο και πιο πρακτικό στον ίδιο δρόμο, στον αριθμό 21

Aσχολείται με τη φωτογράφιση πορτρέτων και θεματικών ενοτήτων κατ' ιδίαν ή επί παραγγελία του Υπουργείου Πολιτισμού. Πρόσφυγας ουσιαστικά , η Ελληνίδα φωτογράφος απαθανάτισε με ζωντάνια πορτρέτα προσφύγων.

Πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής

αλλά και σημαντικών προσώπων της εποχής της, όπως ο Κωστής Παλαμάς  και ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Ο Κωστής Παλαμάς, ίνδαλμα των παιδικών χρόνων της Νέλλης από τα χρόνια της Μ. Ασίας. Τον "πλησίασε" μέσω της κόρης του Ναυσικάς, που γνώρισε από την Εύα Σικελιανού. 

Μετά από τέσσερα χρόνια, το 1929, παντρεύτηκε τον πιανίστα Άγγελο Σεραϊδάρη, με τον οποίο αγαπήθηκαν αληθινά και βαθιά.

Η Νέλλη με το σύζυγο της Αγγελο Σεραιδαρη στην Ακρόπολη, 1929.

 Ιδιαίτερη θέση στο έργο της κατέχουν οι γυμνές ή ημίγυμνες φωτογραφίσεις στην Ακρόπολη της Μόνα Πάεβα (Mona Paeva), πρώτης μπαλαρίνας της Opera Comique οι οποίες προκάλεσαν σκάνδαλο στην κοινωνία του μεσοπολέμου, όταν δημοσιεύθηκαν το 1929, στο γαλλικό περιοδικό Illustration. Μια μερίδα διανοουμένων, με επικεφαλής τον Παύλο Νιρβάνα, θα την υπερασπισθούν με σθένος μιλώντας για σκηνή αληθινής ενσάρκωσης του αρχαίου ελληνικού ιδεώδους.

Από τα διασημότερα έργα της είναι αυτές οι δύο γυμνές φωτογραφίσεις που έκανε στην Ακρόπολη το 1928 και το 1929.          

Πώς, όμως, στην Ελλάδα της δεκαετίας του '30, και σε ένα τόσο συντηρητικό περιβάλλον η εμβληματική και πρωτοποριακή φωτογράφος Nelly's  κατάφερε να πάρει άδεια για να κάνει τη "φωτογράφιση-σκάνδαλο" στον Παρθενώνα;   

Σύμφωνα με την ίδια, το γυμνό εκείνο προέκυψε τυχαία. (απόσπασμα από το περιοδικό «Επτά Ημέρες»).

Η Nelly's όταν αφηγείται την ιστορία των φωτογραφιών εκείνων, επιμένει ότι είχε τηρήσει όλους τους κανονισμούς. Είχε ζητήσει άδεια από τον διευθυντή της Ακρόπολης, Αλέξανδρο Φιλαδελφέα, με σκοπό να κάνει μια καλλιτεχνική φωτογράφιση με μοντέλο την Μόνα Πάιβα, διάσημη χορεύτρια της Κομεντί Φρανσέζ που έδινε εκείνο τον καιρό παραστάσεις στην Αθήνα.  

Η άδεια της δόθηκε ευχαρίστως και η φωτογραφία της Νικόλσκα που προέκυψε, έκανε την Νelly's διάσημη σε όλον τον κόσμο. "Είχα πάρει μαζί μου πολλά μέτρα άκοπες μουσελίνες, αρχαϊκά πέπλα για την όμορφη μπαλαρίνα.   Από τη διεύθυνση της Ακρόπολης μου είχαν πει ότι η φωτογράφιση έπρεπε να γίνει μετά το επισκεπτήριο.

Έτσι για να μην είμαστε δυο κοπέλες μόνες στην ερημιά παρακάλεσα τον πατέρα μου να μας συνοδεύσει. Ήταν όμως εκεί και ο ίδιος ο Φιλαδελφέας.

Μας έδειξαν το σπιτάκι του φύλακα και μας είπαν ότι η καλλιτέχνης μπορούσε να αλλάξει εκεί και να βάλει τα πέπλα που είχα φέρει μαζί μου.  

H πόρτα ήταν μισάνοιχτη, και καθώς ο ήλιος έγερνε και γέμιζε με φως τον μικρό χώρο, είδα για πρώτη φορά την ξένη χορεύτρια ολόγυμνη.  

Μου φάνηκε πως ενσάρκωνε το πνεύμα των αρχαίων μαρμάρων! «Θα μπορούσατε να ποζάρετε τελείως γυμνή;» είπα. Δέχτηκε. Έτρεξα και ρώτησα τον Φιλαδελφέα.

Η απάντησή του ήταν καταφατική: «Φτάνει οι φωτογραφίες να μην είναι για δημοσίευση». Η ξένη χορεύτρια προχώρησε ολόγυμνη, κρατώντας μόνο ένα μικρό κλωνάρι ελιάς. Κι άρχισε να χορεύει μέσα στον Παρθενώνα, ενώ η Nelly's με την παλιά της "Laika" απαθανάτιζε τις διάφορες φάσεις του εξαίσιου θεάματος. 

Όταν η Μόνα Πάιβα έφυγε από την Αθήνα, η Nelly's της έδωσε μερικές από τις φωτογραφίες που είχε τραβήξει. Ύστερα από λίγο καιρό μια από αυτές τις φωτογραφίες δημοσιεύτηκε στο γαλλικό περιοδικό Illustration de Paris, και ο αθηναϊκός τύπος αντέδρασε έντονα χαρακτηρίζοντας τη γυμνή φωτογράφιση «βεβήλωση».          

Ένα χρόνο αργότερα η τολμηρή Nelly's προτείνει στην Ουγγαρέζα χορεύτρια Νικόλσκα να ποζάρει και αυτή γυμνή στο βράχο της Ακρόπολης.  

Ο Φιλαδελφέας της δίνει ξανά άδεια, όμως αυτή τη φορά η φωτογράφος ντύνει την Νικόλσκα με πέπλα έτσι ώστε να μην ξεσπάσουν νέες αντιδράσεις.        

Αργότερα, οι φωτογραφίες με τις γυμνές χορεύτριες έγιναν αφίσες και παρουσιάστηκαν στο περίπτερο του ελληνικού τουρισμού στην έκθεση του Παρισιού το 1936, αφήνοντας εποχή!

Φωτογράφισε επίσης τις Δελφικές γιορτές  του Σικελιανού  και της γυναίκας του Εύας Πάλμερ το 1927 και κατ' αποκλειστικότητα το 1930.

Από τον χορό των Ωκεανίδων του Αισχυλικού έργου «Προμηθέας Δεσμώτης». Πρώτες Δελφικές Εορτές, 1927.

Δισκοβόλος 

Η Εύα Πάλμερ - Σικελιανού, από τις Δεύτερες Δελφικές που κατ' αποκλειστικότητα φωτογράφησε η Νέλλη. Τους Σικελιανούς γνώρισε η Νέλλη μέσω της Πηνελόπης Δέλτα. Δελφοί, 1930.

Το 1936 μετέβη στο Βερολίνο για να φωτογραφίσει τους  Ολυμπιακούς αγώνες.

Στη σειρά φωτογραφιών "Παραλληλισμοί", που είναι και η αγαπημένη μου σειρά φωτογραφιών της, επιχειρεί να συγκρίνει προσωπογραφικά βοσκούς και χωριατοπούλες με κούρους και κόρες για να αποδείξει τη φυλετική συνέχεια των Eλλήνων.  Ο "παραλληλισμός" είναι μια δική της επινόηση αυτής της εποχής και συνιστά μελέτη πάνω σε ομοιότητες μορφών αρχαίων ανάγλυφων και αγαλμάτων με φυσιογνωμικούς τύπους νεοελλήνων.

Κεφαλή της κόρης Λαπίθης. Γλυπτό από την Κενταυρομαχία στο ναό του Διός, στην Ολυμπία.

Κεφαλή νεοελληνίδας κόρης από την Υπάτη Φθιώτιδας, 1931.

Ποσειδών

Όταν το Υπουργείο Τύπου και Τουρισμού της δικτατορίας Μεταξά της αναθέτει το 1939 να διακοσμήσει με τις φωτογραφίες της το Ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση της Νέας Υόρκης, η Σεραϊδάρη επιλέγει και χρησιμοποιεί αυτές ακριβώς τις φωτογραφίες κάνοντας ένα γιγαντιαίο κολάζ .

Παρόλο που αρκετοί κριτικοί θεώρησαν τους παραλληλισμούς της αφελείς και αρκετοί τους συνέδεσαν με τη ναζιστική ιδεολογία της εποχής (το Τρίτο Ράιχ και ο "Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός" του Μεταξά), η ίδια η Nelly ήταν εξαιρετικά περήφανη γι' αυτούς, και μάλιστα επιθυμούσε να τους εκδώσει σε αυτόνομο λεύκωμα.

Ορισμένες από τις γνωστότερες φωτογραφίες της Nelly’s έχουν σαν θέμα τους την Κρήτη και τους Κρητικούς. Ενα σύντομο χρονικό για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες τα στιγμιότυπα αποτυπώθηκαν, στα δύο ταξίδια της καλλιτέχνιδας στο νησί, το 1927 και το 1939, εξιστορεί η ίδια στο εξαιρετικό λεύκωμα «Πρόσωπα της Κρήτης» που έχει κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις "Νήσος".

     

                                                     

 Μοναστήρι στη Κρήτη, 1927

 

                                                                    Σφακιανοί, Κρήτη 1939

Η πρωτοπόρος φωτογράφος συνθέτει φωτογραφικά μία Ελλάδα "ειδυλλιακή". Μέσα από τα επίσημα τουριστικά έντυπα που κυκλοφόρησαν με φωτογραφίες της στο εξωτερικό, διαμορφώθηκαν οι πρώτες βάσεις-οπτικά σύμβολα της ελληνικής "τουριστικής φιλοσοφίας".

Η ύπαιθρος και η καθημερινή ζωή των χωρικών την εμπνέουν σταθερά.

Το ξέσπασμα του Β΄Π.Π. τη βρήκε στις ΗΠΑ, όπου έμεινε αναγκαστικά σχεδόν 27 χρόνια από το 1939 μέχρι το 1966. «Η πόλη της Νέας Υόρκης έδωσε στη Nelly's» κατά την Κατερίνα Κοσκινά «και τη δυνατότητα να καταγράψει σημαντικές στιγμές από την οικοδόμησή της και να αποτυπώσει στιγμιότυπα από την κίνηση των δρόμων και των πλατειών της. Έτσι, με δύο σημαντικότατες φωτογραφικές σειρές, το "Easter Parade" και τους "Δρόμους",

κατέπληξε το νέο δάσκαλό της και απέδειξε ότι εκτός από το να εκτελεί παραγγελίες είναι σε θέση να δώσει μια νέα δυνατότητα ανάγνωσης της  αρχιτεκτονικής.

Το 1966, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, έμεινε με τον σύζυγό της, Άγγελο Σεραϊδάρη, στη Νέα Σμύρνη διαμορφώνοντας το διαμέρισμά της σε φωτογραφικό μουσείο.

Η Νέλλη, θαλερή, παρά τα 97 της χρόνια, εξακολουθεί να οραματίζεται και να σχεδιάζει.

Το 1989 δημοσίευσε την αυτοβιογραφία της.

 Δώρισε το μεγαλύτερο κομμάτι του έργου της στο Μουσείο Μπενάκη . Έχει τιμηθεί με το παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικα, με βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ εξέδωσε πολλά λευκώματα με φωτογραφίες της και παρουσίασε τα έργο της σε πολλές εκθέσεις. H Έλλη Σεραϊδάρη πέθανε στην Αθήνα, στις 17 Αυγούστου του 1998.

                                                     

 Η Nelly's στη Αθήνα λίγο πριν τον θάνατο της

Πολλές  οι εκθέσεις και οι εκδόσεις με δικό της φωτογραφικό υλικό:

Νέλλης, Η παλαιά πόλις των Αθηνών. Μετά εισαγωγικών και ερμηνευτικών σημειώσεων του Δ. Γρ. Καμπούρογλου

Nelly's Σώμα και Χορός, ένα φωτογραφικό λεύκωμα 104 χορευτικών φωτογραφιών, παρμένων από το 1922 και μέχρι το 1930.

Nelly's: Από την Αθήνα στη Νέα Υόρκη, αναδρομική έκθεση της Έλλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη

Αυτό που κατάφερε, η εμπνευσμένη Ελληνίδα φωτογράφος, παρά τις αντιδράσεις των επικριτών της, δεν ήταν παρά να απαθανατίσει μια Eλλάδα που χάνεται, την Eλλάδα της αρμονίας και της ομορφιάς, που θέλουμε να κουβαλάμε μέσα μας.