Κουαρτέτο Εγχόρδων No. 14 σε C♯ minor, Op. 131, Ludwig van Beethoven, 1826

Η μεγάλη τέχνη έχει ανάγκη από λόγια, κριτική και αναλύσεις;

Δύσκολο ερώτημα. Άλλοτε απαντώ κάθετα όχι και άλλοτε επιζητώ την ιστορία που συνδέεται με μια μεγάλη δημιουργία, τους συμβολισμούς και το σημαντικό σύστημα που επέλεξε ο καλλιτέχνης για να τους επικοινωνήσει, το κλειδί κατανόησης του έργου για όσους από εμάς δεν είμαστε καλλιτεχνικές ιδιοφυΐες, το συλλαβάριο που θα βοηθήσει τους αναλφάβητους να αποκωδικοποιήσουν το έργο. 

Ο σπουδαίος μουσουργός Franz Schubert πέθανε 31 ετών, την 19η Νοεμβρίου του 1828, αφήνοντας για άγνωστο λόγο ημιτελές το πλέον μεγαλειώδες του έργο, την 8η Συμφωνία, την περίφημη Unvollendete. Γνωρίζοντας πως ο θάνατος πλησίαζε, εξέφρασε την τελευταία του μουσική επιθυμία: Να ακούσει το Κουαρτέτο Εγχόρδων No. 14 σε C♯ minor, Op. 131 του Ludwig van Beethoven. Η επιθυμία του εκπληρώθηκε με τον φίλο του και βιολονίστα Karl Holz να δηλώνει: "Ο Βασιλεύς της Αρμονίας έστειλε στον Βασιλέα του Τραγουδιού μια φιλική προσφορά για τη διέλευση".

Λίγες ημέρες μετά εκπληρώθηκε και η άλλη του επιθυμία, να θαφτεί δίπλα στον άνθρωπο που θαύμαζε τόσο πολύ, στο νεκροταφείο του Währing. O Schubert μάλιστα ήταν δαυλοφόρο μέλος της νεκρικής πομπής  κατά την κηδεία του Τιτάνα μόλις ένα έτος πριν. Σήμερα τα οστά των δύο ανδρών συντροφεύουν εκείνα των Johann Strauss II και Johannes Brahms στο Zentralfriedhof, ενώ δύο κενοτάφια έχουν διατηρηθεί στον χώρο που λειτουργεί πλέον ως Schubert Park από το 1925.

Schubert Park, Βιέννη

Το γεγονός αυτό αποτελεί μέγιστο έπαινο στο έργο και δεν ήταν ο μόνος από μέρους του Franz Schubert, ο οποίος όταν πρωτάκουσε το κουαρτέτο αρ. 14 φέρεται να  σχολίασε: "Μετά από αυτό, τι απέμεινε σε εμάς να γράψουμε;". Παρομοίως, ο Robert Schumann το χαρακτήρισε, μαζί με το Op. 127, ως "μεγαλείο το οποίο δεν μπορούν να εκφράσουν τα λόγια" και "στο απώτατο όριο όσων έχουν μέχρι σήμερα επιτευχθεί από την ανθρώπινη τέχνη και φαντασία". Την περιέργεια εξάπτουν ακόμη οι συνθήκες της σύνθεσης, λίγο πριν τον θάνατό του και κατά το φωτεινό διάλειμμα μεταξύ δύο επεισοδίων ασθένειας του συνθέτη, ενώ είχε χάσει οριστικά την ακοή του και ήταν συγκλονισμένος από την απόπειρα αυτοκτονίας του κηδεμονευομένου ανιψιού του Karl. Ο ίδιος ο Beethoven θεωρούσε το κουαρτέτο αυτό το πλέον τέλειο μεμονωμένο του έργο. Μαζί με τα 12, 13, 15, 16 και την Große Fuge που γράφτηκαν την ίδια εποχή και όχι αναγκαστικά με τη σειρά που αριθμούνται ονομάζονται Ύστερα Κουαρτέτα. 

Σχέδιο του έργου από το χέρι του συνθέτη

Αν αυτά δεν αρκούν για να εξάψουν την περιέργεια, το γεγονός πως το κουαρτέτο θεωρείται ένα από τα πλέον ρηξικέλευθα και πλέον δύσκολα στην ερμηνεία θα μπορούσε να μας πείσει να το ακούσουμε για πρώτη φορά με ενδιαφέρον και προσήλωση. Αυτή η πρώτη επαφή αποτελεί εγγύηση για όλες τις επόμενες. 

Ομολογώ πως από όλα τα είδη της κλασσικής μουσικής η μουσική δωματίου είναι, μετά τα Lied εκείνη που με συγκινούσε λιγότερο. Και σαν μουσικά αναλφάβητος χαιρόμουν επί δεκαετίες το συγκλονιστικό συμφωνικό και πιανικό έργο του Τιτάνα της μουσικής χωρίς να μου λείπουν τα κουαρτέτα οποιασδήποτε από τις περιόδους δημιουργίας του. Έως ότου η ακρόαση μερών του αρ. 14 στα πλαίσια του πρόσφατου κινηματογραφικού έργου A Late Quartet (Yaron Zilberman, 2012) μου δημιούργησε ένα είδος εθισμού από τον οποίο δεν θέλω να θεραπευτώ.

Το έργο αποτελείται από 7 μέρη τα οποία παίζονται χωρίς ανάπαυλα και είναι τα εξής:

1 Adagio ma non troppo e molto espressivo

2 Allegro molto vivace

3 Allegro moderato – Adagio

4 Andante ma non troppo e molto cantabile – Più mosso – Andante moderato e lusinghiero – Adagio – 5 Allegretto – Adagio, ma non troppo e semplice – Allegretto

5 Presto

6 Adagio quasi un poco andante

7 Allegro

Πληροφορίες και αναλύσεις για το έργο μπορείτε να βρείτε εδώ:
Teleology and Structural Determinants in Op. 131
Beethoven Quartet op. 131 (από το Brentano Quartet που ερμηνεύει το έργο στην ταινία A Late Quartet)
The Everest of String Quartets
Exploring Beethoven’s Quartets
The op. 131 A performers view
Beethoven's String Quartet in C# minor, Op. 131
Beethoven's String Quartet Opus 131 Finale