El Sistema: ένα δίκτυο από νεανικές ορχήστρες στη Βενεζουέλα!

Με αφορμή συζητήσεις που δίνουν και παίρνουν τη φετινή σχολική χρονιά ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς σχετικά με την κατάργηση ειδικοτήτων και μαθημάτων στα σχολεία, θυμήθηκα ένα δημοσίευμα της "Καθημερινής" που είχα διαβάσει πριν λίγα χρόνια.

Και νομίζω είναι η καλύτερη αποστομωτική απάντηση στους… "φωτισμένους" του Υπουργείου Παιδείας αλλά και το πιο δυνατό επιχείρημα ειδικά για την αξία των καλλιτεχνικών μαθημάτων.  

Το εξαιρετικό, λοιπόν, επιχείρημα – απάντηση έρχεται από τη Βενεζουέλα, μια χώρα που οι περισσότεροι τη γνωρίζουμε για άλλα πράγματα: το πετρέλαιό της, τις φυσικές ομορφιές, την υψηλή εγκληματικότητα, τον Ούγκο Τσάβες. Η χώρα όμως αυτή είναι επίσης η πατρίδα του El Sistema, ενός δικτύου από νεανικές ορχήστρες που ιδρύθηκε το 1975 από τον Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου, και που έχει εκπαιδεύσει αναρίθμητα παιδιά από υποβαθμισμένες συνοικίες μετατρέποντάς τα σε επιτυχημένους επαγγελματίες μουσικούς. 

Ο Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου, γεννημένος από φτωχή οικογένεια το 1939 σε κάποια επαρχία της Βενεζουέλας, ήταν οικονομολόγος και είχε πάθος με τη μουσική. Τον απασχολούσε έντονα η κοινωνική κατάπτωση και το αδιέξοδο των παιδιών της χώρας του, όπου η ανεργία, η εγκληματικότητα, η αμάθεια και η παράδοση στα ναρκωτικά ήταν η συνηθέστερη μοίρα των νέων ανθρώπων. "Με τη μουσική θέλω να νικήσω τη φτώχεια", δεν κουράζεται να δηλώνει ο Αμπρέου, και συμπληρώνει: "θέλω με τη μουσική να ανυψώσω το πνεύμα των παιδιών και να τους δώσω ένα στόχο. Να καλλιεργήσω τον κόσμο τους, τη φαντασία τους, τον δυναμισμό τους και έτσι να τα κάνω να ονειρευτούν ένα καλύτερο μέλλον". 

Τα κοινωνικά προβλήματα της Βενεζουέλας είναι τεράστια και μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Τα στοιχεία, τα σχετικά με την εγκληματικότητα, είναι καταθλιπτικά. Ό,τι είναι το πιο τραγικό και πιο επώδυνο αποτέλεσμα της φτώχειας δεν είναι η έλλειψη τροφής ή στέγης, αλλά η αίσθηση ότι είσαι ένα τίποτα, η έλλειψη ταυτότητας και η έλλειψη αξιοπρέπειας. To αδιέξοδο αυτό, όπως εκφράζεται στα λόγια της Μητέρας Τερέζας, ανέλαβε να ανατρέψει ο Αμπρέου χωρίς μέσα και υποστήριξη.

Ο απόφοιτος – αστέρι του Sistema είναι ο Γκουστάβο Ντουνταμέλ, ο οποίος, μεταξύ πολλών άλλων, είναι ο μουσικός διευθυντής της Φιλαρμονικής του Λος Άντζελες.  

 Ο Γκουστάβο Ντουμπαμέλ μετά τη μαγική βραδιά που χάρισε με την ορχήστρα του στο κατάμεστο Ηρώδειο τον Ιούνη του 2010, μαζί με τον Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου και Μίκη Θεοδωράκη. 

Η αντίληψη του Sistema έχει αρχίσει να ταξιδεύει, με νέα πιλοτικά προγράμματα στη Βραζιλία, στη Σκωτία και σε άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα υποβάθμισης αστικών περιοχών. Η σχεδόν μυθολογική φήμη του El Sistema έχει ενισχυθεί από τον ενθουσιασμό του Κλάουντιο Αμπάντο, του Σάιμον Ρατλ και άλλων παγκοσμίου φήμης μουσικών, καθώς και από μια υπεραισιόδοξη αντίληψη που εκφράζεται σε πλούσιες χώρες πως η τέχνη μπορεί να θεραπεύσει όλα τα κακά. Ο ιδρυτής του El Sistema, ο Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου, έχει μάλιστα προταθεί για Νομπέλ Ειρήνης.

Από αριστερά, ο Ούγκο Τσάβες, ο ιδρυτής του "Εl Sistema" Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου και ο αρχιμουσικός Γκουστάβο Ντουνταμέλ τον Φεβρουάριο του 2011, στους εορτασμούς για τα 36α "γενέθλια" του "Συστήματος"

Η διαδικασία

Ωστόσο, δεν είχε γίνει μέχρι τώρα μια αντικειμενική μελέτη των μεθόδων και των αποτελεσμάτων του El Sistema. Το νέο βιβλίο της Τρίσια Τάνσταλ είναι το πρώτο που τεκμηριώνει τη διαδικασία που ο Ντουνταμέλ περιγράφει ως "δημιουργό θαυμάτων". Καθηγήτρια μουσικής από τις ΗΠΑ, η Τρ. Τάνσταλ πήγε στη Βενεζουέλα μαζί με την Τζέιμι Μπερνστάιν, κόρη του αλησμόνητου συνθέτη και μαέστρου Λέοναρντ Μπερνστάιν, και συγκέντρωσε στοιχεία και μαρτυρίες, υποστηρίζοντας τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις με αριθμούς.

Σε μια χώρα 29 εκατ., αναφέρει ότι περίπου 370.000 παιδιά συμμετέχουν τώρα στο Sistema, τραγουδώντας και παίζοντας κλασική μουσική για πολλές ώρες μετά το σχολείο. Το πρόγραμμα λειτουργεί με ετήσιο προϋπολογισμό 120 εκατ. δολαρίων, τα περισσότερα από τα οποία προέρχονται από την κυβέρνηση. 

Παρ’ όλο που είναι δύσκολο να πει κανείς αν το Sistema από μόνο του δημιουργεί καλούς σπουδαστές ή αν τείνει να προσελκύει εκείνους που είναι φυσικά προικισμένοι με αυτοπειθαρχία, οι θαυμαστές του συστήματος λένε ότι το επίπεδο σπουδών είναι υψηλό και η πρόοδος των παιδιών γρήγορη, καθώς και ότι η μουσική εκπαίδευση κρατάει τους νέους έξω από τις συμμορίες των δρόμων. Ο Εντισον Ρουίς, που η μητέρα του τον έστειλε στο nucleo (τον εκπαιδευτικό πυρήνα) του Καράκας στα 12 χρόνια του, παίζει τώρα κοντραμπάσο στην περίφημη Φιλαρμονική του Βερολίνου. Η Γκαμπριέλα Μοντέρο, η οποία έδωσε σόλο κοντσέρτο με τη Συμφωνική Μπολίβαρ όταν ήταν οκτώ ετών, είναι τώρα μεγάλο αστέρι του πιάνου.

Εκτός από την καλλιέργεια του μουσικού ταλέντου, ο Αμπρέου φροντίζει να προμηθεύει τους μαθητές του με προσιτά όργανα, ενώ πολλά παιδιά μαθαίνουν να κατασκευάζουν μουσικά όργανα, εξασφαλίζοντας μια ενδιαφέρουσα επαγγελματική προοπτική. Όπως εξήγησε στη συγγραφέα ο 73χρονος σήμερα μαέστρος, πηγή έμπνευσής του ήταν ένας σπουδαγμένος στο Παρίσι καθηγητής πιάνου στη γενέτειρά του, το Μπαρκισιμιέντο, ο οποίος είχε μεταγράψει τη Συμφωνία του Διός του Μότσαρτ για επτά πιάνα.

Κινητήρια δύναμη

Τα παιδιά της πρώτης του νεανικής ορχήστρας προέρχονταν από "τις πιο φτωχές των φτωχών οικογενειών". Ο Εδουάρδο Μάτα, ένας Μεξικανός διευθυντής ορχήστρας, βοήθησε σημαντικά στην εκπαίδευση των σπουδαστών, διδάσκοντάς τους κυρίως συνθέσεις Λατινοαμερικανών μουσικών. Αλλά η κινητήρια δύναμη ήταν πάντα ο Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου, ο οποίος έπεισε πολιτικούς όλων των αποχρώσεων να βοηθήσουν στην επέκταση του συστήματος σε όλη τη χώρα.

Αρχίζοντας με έντεκα παιδιά σε ένα γκαράζ ο Αμπρέου κατόρθωσε να συστήσει μουσικά σύνολα σε πολλές πόλεις της Βενεζουέλας, γεγονός που βαθμιαία οδήγησε στην εγκαθίδρυση του Εθνικού Συστήματος Παιδικών και Νεανικών Ορχηστρών της χώρας. 

Ο στόχος ήταν, να μάθουν πώς δουλεύει ένα βιολί ή ένα πιάνο και όχι ένα όπλο, μια σύριγγα ή ό,τι άλλο έβαζαν στο χέρι τους η ανισότητα και το περιθώριο.

Και οι αριθμοί είναι πράγματι εντυπωσιακοί: ως σήμερα το "Σύστημα" κατάφερε να προσεγγίσει περισσότερα από 350.000 παιδιά (αναμένεται να φθάσουν τις 500.000 ως το 2015) τα οποία στελέχωσαν 120 νεανικές και 60 παιδικές ορχήστρες σε ολόκληρη τη χώρα, καθώς και ένα μεγάλο δίκτυο χορωδιών, εργαστηρίων και ειδικών προγραμμάτων για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες.

"Κανένας δεν λέει όχι στον μαέστρο Αμπρέου", άκουσε από πολλούς στη Βενεζουέλα η Τρίσια Τάνσαλ. Στο μεταξύ, ο Γκουστάβο Ντουνταμέλ, ο "απόστολος" του Αμπρέου, έχει φέρει το Sistema σε σκληρές γειτονιές του Λος Αντζελες, ενώ ένας άλλος πυρήνας άνοιξε στο Μπρούκλιν. Το αν αυτά τα σχολεία θα μπορέσουν να ανθήσουν χωρίς να βάλει το χέρι του κάποιος χαρισματικός ηγέτης, απομένει να το δούμε. Η Γλασκώβη και το Ρίο περιμένουν επίσης με ανυπομονησία.

"Το πιο ιερό από τα ανθρώπινα δικαιώματα», δηλώνει ο βενεζουελάνος μαέστρος με κάθε ευκαιρία, «είναι το δικαίωμα στην τέχνη"!!!

Απολαύστε τους!