Δημήτρης Πικιώνης (1887-1964), ένας ποιητής του χώρου, ένας ποιητής της ελληνικής αρχιτεκτονικής. (1η ανάρτηση)

Μια από τις αγάπες μου είναι η Αρχιτεκτονική και ένας από τους αγαπημένους μου αρχιτέκτονες ο  μυστικιστής, πολυτάλαντος, ακούραστος, διανοούμενος  Δημήτρης Πικιώνης.

Με τόσο υλικό, για τον αρχιτέκτονα- φιλόσοφο - ζωγράφο - ποιητή - στοχαστή - Δάσκαλο και μελετητή της λαϊκής τοπικής και αρχαίας παράδοσης του ελληνισμού, στο προσωπικό μου αρχείο, ειλικρινά δεν ξέρω από πού να αρχίσω και τι να πρωτοαναρτήσω…  

Εν ολίγοις το βιογραφικό του:

Ο Πικιώνης καταγόταν από τη Χίο και γεννήθηκε στον Πειραιά το 1887. Το 1904 εισάγεται στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ (τότε δεν υπήρχε Σχολή Αρχιτεκτονικής), αλλά συγχρόνως εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον για τη ζωγραφική, τη γλυπτική. Η φιλία του με τον Τζόρτζιο Ντε Κίρικο, ο οποίος τότε φοιτούσε στη Σχολή Καλών Τεχνών και η αποδοχή του από τον ζωγράφο Παρθένη για να μαθητεύσει δίπλα του, υπήρξε καθοριστική για την πορεία του νεαρού φοιτητή Πικιώνη. Το ενδιαφέρον του για τις καλές τέχνες τον οδηγεί στην Ευρώπη για σπουδές. Το 1908 αποφοιτά από το Μετσόβιο Πολυτεχνείο ως διπλωματούχος πολιτικός μηχανικός και την ίδια χρονιά βρίσκεται στο Μόναχο για σπουδές στο σχέδιο και στη ζωγραφική και κατόπιν στο Παρίσι για παραπέρα σπουδές στη ζωγραφική. Το 1912 παίρνει την απόφαση να αφιερωθεί οριστικά στην Αρχιτεκτονική και συγχρόνως έρχεται στην Ελλάδα  όπου παίρνει μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους.

Μετά την αποστράτευσή του έρχεται σε επαφή με καλλιτέχνες, επιστήμονες και διανοούμενους της εποχής, όπως ο Φώτης Κόντογλου, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Γεράσιμος Στέρης, ο Σπύρος Παπαλουκάς κ.ά. και ασχολείται με τη μελέτη της ελληνικής λαϊκής παράδοσης. Το 1919 διδάσκει στις Σχολές Τεχνιτών της Ελληνικής Βιοτεχνικής Εταιρίας και την περίοδο 1921-23 διορίζεται βοηθός του καθηγητή Α. Ορλάνδου στο μάθημα της Μορφολογίας της Αρχιτεκτονικής και της Ρυθμολογίας. Το πρώτο οικοδόμημα δικής του αρχιτεκτονικής έμπνευσης είναι η οικία Μωραΐτη στις Τζιτζιφιές το 1923 και θα ακολουθήσει η οικία Καραμάνου το 1925 στα Πατήσια. Την ίδια χρονιά (1925) παντρεύεται την Αλεξάνδρα Αναστασίου και ονομάζεται έκτακτος καθηγητής του ΕΜΠ στην έδρα της Διακοσμητικής.

Το 1932 οικοδομείται το Δημοτικό Σχολείο στα Πευκάκια στους πρόποδες του Λυκαβηττού (14^ο Δημοτικό σχολείο Αθηνών) το οποίο θεωρείται σπουδαίο έργο, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του Μοντερνισμού στην Ελλάδα. 

Λίγο αργότερα ο Πικιώνης, όπως άλλωστε όλη η λεγόμενη γενιά του ’30 στις καλές τέχνες, στη ζωγραφική, στη γλυπτική αλλά και στη λογοτεχνία, επιχειρεί να εμπλουτίσει το Μοντερνισμό με στοιχεία της ελληνικής πολιτιστικής παράδοσης. Αυτή η αναζήτηση της ελληνικότητας στην τέχνη που εισάγει στοιχεία της παράδοσης χωρίς να ανατρέπει το μοντέρνο χαρακτήρα της, για τον Πικιώνη δεν είναι παρά «το οικουμενικό πνεύμα που πρέπει να συνδεθεί με το πνεύμα της εθνότητας».  Γράφει για την «απόλυτη ενότητα» που έχουν «οι ρίζες ενός έθνους» και συζητά με τον Φώτη Κόντογλου για εκείνο το παράξενο και καθαρτήριο αεράκι που περνά από την Κυπριάδου και ενώνει την Πεντέλη με τον Πειραιά.

Καρπός αυτής της στροφής στις αισθητικές του αντιλήψεις είναι το Πειραματικό Σχολείο της Θεσσαλονίκης (1935). Από τότε και στο εξής ό,τι σχεδιάζει είναι στο πλαίσιο αυτής της αισθητικής άποψης.

Εκτός από τις σπουδαίας αρχιτεκτονικής αξίας κατοικίες και τα δύο σχολικά συγκροτήματα, επιδίδεται επίσης σε λαογραφικές μελέτες για τα αρχοντικά της Δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου, μελετά ζητήματα πλαστικής της Δωδεκανήσου, φτιάχνει σχέδια για το δασικό χωριό στο Περτούλι, αναλαμβάνει τη διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου γύρω από την Ακρόπολη (1954 – 1957) και το λόφο του Φιλοπάππου.

 Περπατάς στο λιθόστρωτο μονοπάτι γύρω από την Ακρόπολη, βλέπεις το "κολλάζ" και νιώθεις πως δεν είναι τυχαίο!

 

Σχεδιάζει το τουριστικό περίπτερο του Αγίου Δημητρίου του Λαμπαδιάρη, 

σχεδιάζει το ξενοδοχείο «Ξενία» των Δελφών , τον Παιδικό Κήπο της Φιλοθέης, με έναν εξοπλισμό …μυστηριακό, εξερευνητικό -όχι τυποποιημένο και βιομηχανικό-, που προσφέρει πολλές εναλλακτικές -συλλογικού ή ατομικού- αυθόρμητου παιχνιδιού.

 

το Δημαρχείο Βόλου, το Ανώτερο Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο Τήνου, την πολυκατοικία της οδού Χέϋδεν και πολλά άλλα...

Τις αισθητικές του αναζητήσεις, προβάλλει στο περιοδικό «Τρίτο Μάτι» το οποίο ιδρύει μαζί με το Χατζηκυριάκο Γκίκα.

«Πρέπει να βλέπουμε με το μέσα βλέμμα, με το τρίτο μάτι», έλεγε ο Πικιώνης.

 Το 1943 εκλέγεται τακτικός καθηγητής του ΕΜΠ, απ’ όπου αποχωρεί μετά από 35ετή θητεία. Το 1961 εκλέγεται ομόφωνα μέλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου και το 1966 εκλέγεται τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Πεθαίνει στην Αθήνα το 1968 αφήνοντας πίσω του μια σπουδαία καλλιτεχνική κληρονομιά.

 

Ο Πικιώνης έχει και σπουδαίο ζωγραφικό έργο. Άλλωστε, όπως ομολογεί και ο ίδιος, η Ζωγραφική ήταν το κυρίως ταλέντο του και όχι η Αρχιτεκτονική. Όμως τα σπουδαία αυτά έργα κράτησε μακριά από τη δημοσιότητα.

 

Επίσης, σε μια εποχή που η άνοδος του βιομηχανικού πολιτισμού ήθελε τα πάντα να υποτάσσονται στο κέρδος, ο Πικιώνης σχεδίαζε τα έργα του με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον.  

Στο εξωτερικό, τις τελευταίες δεκαετίες, η αναγνώριση του έργου του ήταν μεγάλη. Από την Αγγλία, την Ιταλία, τη Νορβηγία, τη Φινλανδία μέχρι την Ισπανία τον τιμούσαν όχι μόνο με εκθέσεις και ημερίδες αλλά και με εκδόσεις και δημοσιεύσεις σε περιοδικά. Οπως η έκδοση του Αλμπέρτο Φερλένγκα το 1999 (Electa Mondadori), που κυκλοφόρησε με αφορμή το αφιέρωμα στη Βενετία. Ή η διεθνής διάκριση του βραβείου «Κάρλο Σκάρπα» για τη διαμόρφωση του χώρου γύρω από την Ακρόπολη. 

Ως αρχιτέκτονας ο Δημήτρης Πικιώνης δεν εκτιμήθηκε όσο άξιζε στη χώρα μας. Δυστυχώς, τα περισσότερα από τα έργα του έμειναν στα σχέδια και απ’ αυτά που εκτελέστηκαν τα πιο πολλά έχουν πλέον κατεδαφιστεί… Έτσι, την ώρα που στο εξωτερικό έχει ανακηρυχθεί πρόδρομος μιας νέας στοχαστικής αρχιτεκτονικής, στην Ελλάδα δεν συντηρούμε καν τα έργα του. Στα αρχεία των εφημερίδων βρίσκει κανείς δεκάδες δημοσιεύματα που καταγγέλλουν την αδιαφορία της πολιτείας, όπως τα ξύλινα περίπτερα, που σχεδίασε δίπλα στο ναό του Αγ. Δημητρίου Λουμπαρδιάρη στου Φιλοπάππου και στους Δελφούς που ρημάζουν εγκαταλελειμμένα.  

Ωστόσο, αξίζει να έχετε στο ηλεκτρονικό σας αρχείο -όσοι δεν έχετε κρατήσει το «Επτά ημέρες» της Καθημερινής-  το αφιέρωμα στον Δημήτρη Πικιώνη.

 Ο Έλλην δημιουργός Δ. Πικιώνης (Επτά Ημέρες, Καθημερινή, 16-10-1994)

Και βέβαια από το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ το σχετικό αφιέρωμα,

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ – ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΙΚΙΩΝΗΣ 

αλλά και το ντοκιμαντέρ της εκπομπής Παρασκήνιο «Ο Πικιώνης Σήμερα» με το οποίο έκλεισε η βραδιά – αφιέρωμα  το 2011 στο Μουσείο Μπενάκη, στην πιο ολοκληρωμένη και πλήρη έκθεση που έχει γίνει ποτέ για το έργο και τη ζωή του.

Παρασκήνιο – Δημήτρης Πικιώνης

«Ελιμπίσθηκα το ανέφικτο», θα γράψει σε μια υποσημείωσή του ο Πικιώνης, συνοψίζοντας με τη δύναμη της επιθυμίας όλο το έργο του!